ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ

Sprawca szkody zobowiązany jest do jej naprawienia. Jego odpowiedzialność może kształtować się różnorako, w zależności od tego, jaką zasadę przyjmiemy. Sprawdź, czym różnią się poszczególne zasady odpowiedzialności odszkodowawczej i wybierz właściwą w swojej sprawie.








W polskim prawie cywilnym funkcjonuje kilka zasad odpowiedzialności odszkodowawczej, jednak podstawowe znaczenie mają w istocie tylko trzy zasady:

1. zasada winy
2. zasada ryzyka
3. zasada słuszności

Pierwsza z zasad zdefiniowana została najpełniej w art. 415 k.c. Z przepisu tego wynika, że do naprawienia szkody zobowiązana jest ta osoba, która ze swojej winy wyrządziła drugiemu szkodę. Dla zrozumienia istoty tej zasady pomocne wydaje się odniesienie do pojęcia bezprawności czynu, czyli niewłaściwego zachowania się sprawcy szkody. Jeżeli dany czyn uznamy za niewłaściwy, godzący w porządek prawny, utrwalone zwyczaje, praktykę lub zasady współżycia społecznego (ujemna ocena zachowania sprawcy), wtedy będzie go można uznać za czyn bezprawny. W mojej opinii samo pojęcie bezprawności ma charakter obiektywny tj. niezależny od winy, nastawienia psychicznego sprawcy do czynu.

Zdarzają się sytuacje, kiedy mimo naruszenia porządku prawnego przez daną osobę, jej czyn nie możne zostać uznany za bezprawny. Dzieje się tak wtedy, kiedy popełnienie czynu następuje w wyniku pewnych szczególnych okoliczności, nazywanych w piśmiennictwie okolicznościami wyłączającymi bezprawność tzw. kontratypy. Przykładowo, będą to: działanie w ramach obrony koniecznej, działanie w stanie wyższej konieczności, dozwolona samopomoc, zgoda poszkodowanego czy wykonywanie własnych praw podmiotowych.

Dopiero ustalenie bezprawności czynu sprawcy szkody umożliwia podjęcie analizy jego nastawienia psychicznego do tego czynu, a zatem do określenia rodzaju winy. Wyróżnia się dwa rodzaje winy: winę umyślną oraz nieumyślną. Są one stopniowalne np. lekkomyślność, niedbalstwo itd. W mojej opinii jednak, do przypisania odpowiedzialności deliktowej tj. z tytułu czynu niedozwolonego, wystarczy nawet najlżejszy stopień winy (łac. culpa levissima).

Przy odpowiedzialności odszkodowawczej na zasadzie winy poszkodowany musi zatem udowodnić następujące przesłanki: fakt wystąpienia szkody oraz jej wysokość, winę sprawcy szkody, a także adekwatny związek przyczynowy między winą sprawcy a zaistniałą szkodą.

Winy nie można przypisać osobom poniżej trzynastu lat oraz osobom ubezwłasnowolnionym całkowicie.

Druga z zasad odpowiedzialności odszkodowawczej tj. zasada ryzyka, oderwana jest od pojęcia winy. Dotyczy ona osób, które posługują się niebezpiecznymi urządzeniami, napędzanymi siłami przyrody, dla realizacji własnych celów. Zwolnienie się od tej odpowiedzialności wymaga wykazania jednej z trzech przesłanek egzoneracyjnych:

1.  siły wyższej
2.  wyłącznej winy poszkodowanego
3.  wyłącznej winy osoby trzeciej

Zwolnienie się od tej odpowiedzialności w inny sposób nie jest możliwe. Zasada odpowiedzialności na zasadzie ryzyka została sformułowana w polskim prawie cywilnym w sposób wyraźnie kazuistyczny. Trudno zatem o jednoznaczne i pełne sformułowanie definicji tej zasady bez odniesienia się do konkretnego przepisu, który odpowiedzialność taką statuuje. Stąd też, praktyczne funkcjonowanie zasady ryzyka będzie omawiane w poszczególnych, powiązanych z nią, dalszych wpisach na blogu.


Trzecia z zasad odpowiedzialności odszkodowawczej jest zasadą stosowaną wyjątkowo, tylko w ściśle określonych wypadkach. Wywodzi się nią albo z zasad słuszności, albo z zasad współżycia społecznego. Koniecznym dla uznania odpowiedzialności sprawcy szkody na zasadzie słuszności jest więc wykazanie, że w danych okolicznościach za zasądzeniem odszkodowania przemawiają względy etyczne, nawet gdy czyn sprawcy nie ma cech bezprawności.